Một số kỹ thuật can thiệp trong ABA cho trẻ tự kỷ
ABA (Applied Behavior Analysis - Phân tích hành vi ứng dụng) bao gồm nhiều kỹ thuật khác nhau nhằm dạy kỹ năng mới và giảm hành vi không mong muốn. Dưới đây là những kỹ thuật quan trọng trong ABA, được chia thành hai nhóm chính:
1. Kỹ thuật dạy kỹ năng mới trong ABA
1.1. DTT (Discrete Trial Training - Huấn luyện theo phiên rời rạc) - Chia kỹ năng thành từng bước nhỏ, dạy trẻ qua các phiên học có cấu trúc.
Cách thực hiện:
Tiền đề (Antecedent - A): Người lớn đưa ra yêu cầu (“Con hãy nói 'bánh'”).
Hành vi (Behavior - B): Trẻ đáp ứng (nói “bánh” hoặc ra dấu).
Hệ quả (Consequence - C): Nếu trẻ làm đúng → được khen/thưởng, nếu sai → nhắc lại với hỗ trợ.
Ví dụ:
Dạy trẻ chỉ vào hình con chó khi nghe “Chỉ vào con chó!”.
Dạy trẻ gọi tên đồ vật bằng cách lặp đi lặp lại bài tập có trợ giúp.
DTT hiệu quả với kỹ năng học thuật, giao tiếp, tự phục vụ.
1.2. NET (Natural Environment Teaching - Dạy trong môi trường tự nhiên) - Dạy trẻ trong môi trường chơi hoặc sinh hoạt hàng ngày thay vì bàn học.
Cách thực hiện:
Lợi dụng sự hứng thú của trẻ để dạy kỹ năng.
Ví dụ: Nếu trẻ thích ô tô, dạy trẻ nói "ô tô" trước khi đưa đồ chơi.
Ví dụ:
Khi trẻ muốn bánh, thay vì đưa ngay, yêu cầu trẻ nói “bánh” hoặc dùng cử chỉ.
Khi chơi xếp hình, khuyến khích trẻ nói “màu đỏ” trước khi đưa miếng ghép.
NET giúp trẻ học nhanh hơn và áp dụng kỹ năng vào thực tế.
1.3. Chaining (Xâu chuỗi hành vi - Dạy kỹ năng nhiều bước) - Dạy kỹ năng gồm nhiều bước nhỏ theo thứ tự.
Các kiểu dạy:
Ví dụ: Dạy trẻ đánh răng:
B1: Mở nắp kem đánh răng.
B2. Bóp kem lên bàn chải.
B3. Đánh răng.
B4. Súc miệng.
B5. Cất bàn chải.
Hiệu quả với kỹ năng tự phục vụ như mặc quần áo, rửa tay, đi vệ sinh.
1.4. Shaping (Định hình hành vi - Tạo thói quen mới) - Dạy trẻ một kỹ năng bằng cách khuyến khích các bước gần đúng dần.
Cách thực hiện:
Nếu trẻ chưa thể nói “bánh”, đầu tiên khen khi trẻ nói “ba...”.
Sau đó, yêu cầu trẻ nói rõ hơn “bánh” mới nhận thưởng.
Ví dụ:
Trẻ chưa biết vỗ tay, đầu tiên khen khi trẻ đưa tay lên, sau đó khi chạm hai tay gần nhau, rồi mới yêu cầu vỗ tay hoàn chỉnh.
Giúp trẻ học các hành vi phức tạp mà chưa thể thực hiện ngay.
1.5. Prompting & Fading (Nhắc nhở & Xóa dần trợ giúp) - Cung cấp hỗ trợ khi dạy kỹ năng và giảm dần hỗ trợ để trẻ tự làm.
Các kiểu nhắc nhở:
Ví dụ:
Khi dạy trẻ vẫy tay chào, ban đầu cầm tay trẻ vẫy (nhắc bằng vật lý), sau đó chỉ vẫy tay làm mẫu (nhắc bằng cử chỉ), rồi chỉ nói “vẫy tay đi” (nhắc bằng lời).
Giúp trẻ học kỹ năng mới mà không phụ thuộc vào trợ giúp mãi mãi.
2. Kỹ thuật giảm hành vi không mong muốn trong ABA
2.1. Extinction (Dập tắt hành vi không mong muốn) - Loại bỏ phần thưởng vô tình duy trì hành vi xấu.
Ví dụ:
Nếu trẻ la hét để đòi kẹo, không đáp ứng → trẻ học rằng la hét không có tác dụng.
Nếu trẻ đánh bạn để được chú ý, phớt lờ hành vi và khen khi trẻ chơi tốt.
Hiệu quả với hành vi ăn vạ, đánh người, hét lớn.
2.2. Differential Reinforcement (Tăng cường hành vi thay thế) - Khen thưởng hành vi tích cực thay thế hành vi tiêu cực.
Ví dụ:
Nếu trẻ hét để gây chú ý, chỉ khen khi trẻ nói nhẹ nhàng.
Nếu trẻ cắn tay khi căng thẳng, dạy trẻ bóp bóng mềm thay thế.
Giảm hành vi xấu mà vẫn đáp ứng nhu cầu của trẻ theo cách phù hợp.
2.3. Time-out (Tạm dừng để điều chỉnh hành vi) - Khi trẻ có hành vi tiêu cực, tạm dừng hoạt động yêu thích.
Ví dụ:
Nếu trẻ đánh bạn khi chơi, cho trẻ ngồi riêng một lúc trước khi quay lại.
Dùng đúng cách có thể giúp trẻ hiểu rằng hành vi xấu dẫn đến mất đặc quyền.
2.4. Functional Communication Training (Huấn luyện giao tiếp thay thế) - Dạy trẻ cách thể hiện nhu cầu thay vì hành vi xấu.
Ví dụ:
Nếu trẻ hét để đòi đồ chơi, dạy trẻ nói “cho con” hoặc dùng cử chỉ chỉ tay.
Hiệu quả với trẻ có khó khăn về giao tiếp.
(Xem thêm các bài viết về các kỹ thuật trong ABA)
