Tổng quan về VB-MAPP trong đánh giá và can thiệp trẻ tự kỷ
VB-MAPP là gì ?
VB-MAPP (Verbal Behavior Milestones Assessment and Placement Program) là một công cụ đánh giá và lập kế hoạch can thiệp dựa trên phân tích hành vi ngôn ngữ (Verbal Behavior - VB).
Tác giả: Dr. Mark L. Sundberg (2008) – chuyên gia hàng đầu trong phân tích hành vi ứng dụng (ABA) và hành vi ngôn ngữ.
MỤC TIÊU CỦA VB-MAPP:
- Đánh giá mức độ phát triển ngôn ngữ và kỹ năng giao tiếp của trẻ.
- Xác định các rào cản trong học tập và phát triển.
- Hướng dẫn lập kế hoạch can thiệp cá nhân hóa theo ABA.
- Theo dõi tiến bộ của trẻ theo thời gian.
ĐỐI TƯỢNG : Trẻ tự kỷ hoặc chậm phát triển ngôn ngữ từ 0-4 tuổi.
CẤU TRÚC CỦA VB-MAPP
VB-MAPP gồm 5 thành phần chính:
1. Đánh giá cột mốc phát triển (Milestones Assessment) - 170 kỹ năng
Gồm 16 lĩnh vực, mỗi lĩnh vực có các mốc đánh giá theo 3 cấp độ:
- Cấp 1 (0-18 tháng tuổi) – Các kỹ năng cơ bản như bắt chước âm thanh, yêu cầu đồ vật, chú ý đến người khác.
- Cấp 2 (18-30 tháng tuổi) – Kỹ năng ngôn ngữ nâng cao hơn như làm theo hướng dẫn hai bước, đặt câu hỏi đơn giản.
- Cấp 3 (30-48 tháng tuổi) – Kỹ năng hội thoại, suy luận logic, chơi nhóm.
Ví dụ về các kỹ năng đánh giá:
- Mand (Yêu cầu đồ vật): Trẻ có thể tự yêu cầu đồ vật bằng lời nói hoặc cử chỉ.
- Tact (Gọi tên đồ vật): Trẻ có thể nhìn một đồ vật và gọi tên đúng.
- Listener Responding (Nghe-hiểu): Trẻ làm theo hướng dẫn đơn giản.
- Imitation (Bắt chước): Trẻ bắt chước hành động hoặc lời nói của người lớn.
2. Đánh giá rào cản (Barriers Assessment) - 24 rào cản
Giúp xác định những yếu tố cản trở sự phát triển ngôn ngữ và học tập.
Ví dụ về các rào cản:
- Không có động lực giao tiếp.
- Khả năng bắt chước kém.
- Hành vi cứng nhắc, khó thay đổi thói quen.
- Phụ thuộc quá nhiều vào gợi ý từ người lớn.
Ứng dụng: Nếu trẻ có rào cản mạnh, cần tập trung xử lý trước khi dạy kỹ năng mới.
3. Đánh giá khả năng chuyển đổi (Transition Assessment)
- Xác định liệu trẻ đã sẵn sàng chuyển sang môi trường học tập ít hỗ trợ hơn (mẫu giáo, tiểu học, can thiệp nhóm).
- Tiêu chí đánh giá:
- Khả năng học tập độc lập.
- Giảm hành vi không mong muốn.
- Tăng khả năng giao tiếp và tương tác xã hội.
- Ứng dụng: Nếu trẻ chưa sẵn sàng, cần tiếp tục dạy kỹ năng nền tảng trước khi chuyển đổi.
4. Hướng dẫn lập kế hoạch can thiệp (Task Analysis & Skill Tracking)
- Hệ thống gồm hơn 900 kỹ năng nhỏ để hỗ trợ giảng dạy cá nhân hóa.
- Dựa trên kết quả đánh giá, lập kế hoạch dạy trẻ theo từng bước nhỏ phù hợp với khả năng hiện tại.
- Ví dụ:
Mục tiêu: Trẻ có thể yêu cầu đồ vật.
Bước 1: Bắt chước nói từ đơn (“bánh”).
Bước 2: Chủ động nói “bánh” khi muốn ăn.
Bước 3: Yêu cầu bằng câu hoàn chỉnh (“Con muốn bánh”).
5. Đánh giá môi trường học tập (Barriers & Transition Assessment)
- Đánh giá mức độ hỗ trợ của môi trường học đối với trẻ.
- Kiểm tra xem chương trình giảng dạy có phù hợp với nhu cầu của trẻ hay không.
ỨNG DỤNG VB-MAPP TRONG GIẢNG DẠY
- VB-MAPP giúp lập kế hoạch dạy theo ABA, với các kỹ thuật chính:
- Nhóm kỹ năng VB-MAPP và Kỹ thuật ABA phù hợp:
- Giao tiếp (Mand, Tact, Echoic) : DTT (Huấn luyện phiên rời rạc), NET (Dạy trong môi trường tự nhiên), Shaping (Định hình hành vi)
- Nghe hiểu (Listener Responding): Prompting (Nhắc nhở), Chaining (Xâu chuỗi hành vi)
- Bắt chước (Imitation, Play Skills): Modeling (Làm mẫu), Differential
- Reinforcement (Tăng cường hành vi tốt)
- Tự phục vụ (mặc quần áo, ăn uống): Chaining, Prompting & Fading
Ví dụ dạy trẻ yêu cầu đồ vật (Mand) bằng ABA:
- Người lớn cầm bánh và hỏi: “Con muốn gì?”
- Nếu trẻ không phản ứng, gợi ý bằng cách nói “bánh”.
- Khi trẻ nói “bánh” → Ngay lập tức đưa bánh + khen “Giỏi quá!”
- Lặp lại nhiều lần để trẻ học cách yêu cầu chủ động.
Theo dõi tiến bộ và điều chỉnh chương trình
- Kiểm tra lại kỹ năng mỗi 2-4 tuần để đo lường tiến bộ:
- Nếu trẻ tiến bộ nhanh → Tăng độ khó bài học.
- Nếu trẻ gặp khó khăn → Điều chỉnh phương pháp dạy.
( Xem tiếp về VB-MAPP ở các bài viết sau)
