Phân tích hành vi ứng dụng là gì?
Giới thiệu về ABA (Applied Behavior Analysis - Phân tích hành vi ứng dụng)
ABA (Applied Behavior Analysis - Phân tích hành vi ứng dụng) là phương pháp can thiệp hành vi dựa trên các nguyên tắc khoa học về học tập và hành vi. Phương pháp này giúp cải thiện kỹ năng giao tiếp, xã hội, nhận thức và giảm bớt các hành vi không phù hợp ở trẻ có rối loạn phổ tự kỷ (ASD - Autism Spectrum Disorder).
Phân tích hành vi giúp chúng ta hiểu:
• Cách hoạt động của hành vi
• Hành vi bị ảnh hưởng như thế nào bởi môi trường
• Học tập diễn ra như thế nào
Tác giả và lịch sử phát triển
ABA dựa trên lý thuyết hành vi (Behaviorism), được phát triển bởi B.F. Skinner vào những năm 1930.
Đến 1960, nhà tâm lý học Dr. Ivar Lovaas (Đại học UCLA, Mỹ) đã áp dụng ABA vào can thiệp trẻ tự kỷ, phát triển phương pháp Lovaas Model – mô hình ABA chuyên sâu cho trẻ nhỏ.
Nghiên cứu quan trọng:
Năm 1987, Lovaas công bố nghiên cứu trên 59 trẻ tự kỷ: 47% trẻ can thiệp ABA chuyên sâu từ 2-4 tuổi đã phát triển ngôn ngữ, kỹ năng học tập và học ở lớp bình thường.
Trong khi nhóm trẻ không được can thiệp hoặc can thiệp ít chỉ đạt 2% tiến bộ tương tự.
Hiện nay, ABA được công nhận rộng rãi và khuyến nghị bởi CDC, WHO, Hiệp hội Tâm thần học Mỹ (APA).
ABA có thể áp dụng trong nhiều lĩnh vực, nhưng đặc biệt hiệu quả trong can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ.
Các nguyên tắc cốt lõi của ABA
ABA dựa trên các nguyên tắc của học tập và hành vi, bao gồm:
Các ứng dụng chính của ABA trong can thiệp trẻ tự kỷ
1. Dạy kỹ năng giao tiếp và ngôn ngữ
2. Cải thiện hành vi xã hội
3. Giảm hành vi không mong muốn
4. Hỗ trợ học tập và kỹ năng sống
5. Can thiệp sớm (Early Intensive Behavioral Intervention - EIBI)
Mô hình EIBI (ABA chuyên sâu cho trẻ dưới 5 tuổi, từ 20-40 giờ/tuần) đã chứng minh giúp trẻ tiến bộ đáng kể.
Liệu pháp ABA áp dụng sự hiểu biết của chúng ta về cách hành vi hoạt động vào các tình huống thực tế. Mục tiêu là tăng các hành vi hữu ích và giảm các hành vi có hại hoặc ảnh hưởng đến việc học.
Mô hình ABC trong ABA
Mô hình ABC (Antecedent - Behavior - Consequence) là công cụ quan trọng giúp phân tích và điều chỉnh hành vi của trẻ.
A - Antecedent (Tiền đề/Kích thích trước hành vi): Điều gì xảy ra trước khi hành vi xảy ra?
VD: Mẹ bảo trẻ dọn đồ chơi.
B - Behavior (Hành vi xảy ra): Hành vi cụ thể của trẻ
VD: Trẻ la hét, ném đồ chơi.
C - Consequence (Hệ quả sau hành vi): Phản ứng của người lớn hoặc kết quả của hành vi
VD: Mẹ không yêu cầu nữa hoặc giúp trẻ dọn dẹp.
Nhìn vào A-B-C giúp chúng ta hiểu:
1. Tại sao một hành vi có thể xảy ra
2. Các hậu quả khác nhau có thể ảnh hưởng như thế nào đến việc hành vi đó có khả năng xảy ra một lần nữa hay không
Ứng dụng ABC để điều chỉnh hành vi:
Thay đổi tiền đề (A) để tránh kích thích hành vi tiêu cực.
Giảm thưởng cho hành vi không mong muốn (B) để làm nó giảm đi.
Tăng cường (C) hành vi tích cực, ví dụ: nếu trẻ dọn đồ chơi đúng, hãy khen hoặc cho phần thưởng.
Ví dụ: Nếu trẻ ăn vạ để đòi kẹo, không nên đưa trẻ kẹo ngay vì sẽ củng cố hành vi không phù hợp.
Thay vào đó, dạy/hỗ trợ trẻ nói "kẹo" hoặc dùng cử chỉ, rồi đưa cho trẻ kẹo.
Chương trình ABA bao gồm những gì?
Các chương trình ABA tốt cho chứng tự kỷ không phải là "một kích thước phù hợp với tất cả". ABA không nên được xem như một bộ bài tập đóng hộp. Thay vào đó, mỗi chương trình được viết để đáp ứng nhu cầu của từng người học.
Mục tiêu của bất kỳ chương trình ABA nào là giúp mỗi người rèn luyện các kỹ năng giúp họ trở nên độc lập và thành công hơn trong ngắn hạn cũng như trong tương lai.
Một chương trình can thiệp ABA bao gồm :
Lập kế hoạch và đánh giá liên tục
Một nhà phân tích hành vi có trình độ và được đào tạo (BCBA,IBA, QBA) thiết kế và trực tiếp giám sát chương trình. Họ tùy chỉnh chương trình ABA cho từng kỹ năng, nhu cầu, sở thích, sở thích và hoàn cảnh gia đình của người học.
Họ sẽ bắt đầu bằng cách đánh giá chi tiết các kỹ năng và sở thích của từng người. Họ sẽ sử dụng điều này để viết các mục tiêu điều trị cụ thể. Các mục tiêu và sở thích của gia đình cũng có thể được bao gồm.
Mục tiêu can thiệp được viết dựa trên độ tuổi và mức độ khả năng của người mắc ASD.
Mục tiêu can thiệp có thể bao gồm nhiều lĩnh vực kỹ năng khác nhau, chẳng hạn như:
• Giao tiếp và ngôn ngữ
• Kỹ năng xã hội
• Tự chăm sóc bản thân (chẳng hạn như tắm và đi vệ sinh)
• Vui chơi và giải trí
• Kỹ năng vận động
• Kỹ năng học tập và học tập
Kế hoạch hướng dẫn chia nhỏ từng kỹ năng này thành các bước nhỏ, cụ thể. Nhà trị liệu dạy từng bước một, từ đơn giản (ví dụ: bắt chước âm thanh đơn lẻ) đến phức tạp hơn (ví dụ: tiếp tục cuộc trò chuyện).
Các nhà trị liệu đo lường tiến trình bằng cách thu thập dữ liệu trong mỗi buổi trị liệu. Dữ liệu giúp họ theo dõi tiến trình hướng tới mục tiêu của người đó một cách liên tục.
Nhà phân tích hành vi thường xuyên gặp gỡ các thành viên gia đình và nhân viên chương trình để xem xét thông tin về tiến độ. Sau đó, họ có thể lên kế hoạch trước và điều chỉnh kế hoạch và mục tiêu giảng dạy khi cần thiết.
Kỹ thuật và triết lý ABA
Người hướng dẫn sử dụng nhiều kỹ thuật ABA khác nhau : DTT, NET..( Xem thêm trong bài viết về một số kỹ thuật trong ABA)
Cha mẹ, thành viên gia đình và người chăm sóc được đào tạo để họ có thể hỗ trợ học tập và thực hành kỹ năng suốt cả ngày. Người mắc chứng tự kỷ sẽ có nhiều cơ hội học hỏi và rèn luyện kỹ năng mỗi ngày.
Người học nhận được nhiều sự củng cố tích cực sẽ thể hiện các kỹ năng hữu ích và các hành vi phù hợp với xã hội. Trọng tâm là các tương tác xã hội tích cực và học tập thú vị. Ngược lại, người học không nhận được sự củng cố cho các hành vi gây hại hoặc ngăn cản việc học.
ABA có hiệu quả cho mọi người ở mọi lứa tuổi. Nó có thể được sử dụng từ thời thơ ấu đến tuổi trưởng thành!
( Xem tiếp các bài phân tích các kỹ thuật dạy kỹ năng mới trong ABA)
